سیدعلی در دوران کودکی و نوجوانی تحت تعلیم قرآنی افرادی چون «ملاعباس»؛ بزرگترین استاد قرآن در مشهد قرار میگیرد و همچنین به توصیه پدرش، در محضر معلم قرآنی چون «حاج رمضان بنکدار» معلم قرآن و معارف دینی، تلمذ میکند.
سیدمحمد عربزعفرانی و شاگردش ملاعباس
«ورود سیدمحمد عرب زعفرانی به مشهد نقطه آغاز شکلگیری جلسات منظم قرآن در مشهد است. او که متولد ۱۲۸۳ هجری قمری(۱۲۴۵خورشیدی) در کربلا و استاد مسلم قرائت و تجوید در ایران بود، سفرهایی به هند و تبت میکند، اما در سالهای پایانی عمر مقیم مشهد میشود، حلقه درسی در این شهر تشکیل میدهد که تا سال ۱۳۶۷ هجری قمری(۱۳۲۶خورشیدی) یعنی به سالی که شمع وجودش خاموش میشود، ادامه داشته است.
پس از او اما شاگردانش حلقههای درسی بسیاری را در مشهد ایجاد میکنند که محمدحسن بیوکی رضوان، کتیبهنویس آستان قدس، سیدحسین حافظیان، صدرالقراء آستان قدس، آیتالله درافشان، مرحوم ملاعباس و بسیاری از این دست از جمله این نامداران هستند. داستان ماندگاری او در مشهد نیز شنیدنی است. استاد سیدجواد ساداتفاطمی که خود یکی از استادان بینالمللی قرآن در مشهد است، میگوید: «تعدادی از تجار و معتمدان شهر که از ورود وی به مشهد مطلع شده بودند، نزد ایشان رفتند و از مرحوم سیدمحمدعرب خواستند در مشهد بماند و کار آموزش قرآن را برعهده بگیرد؛ قرار شد که وی را از نظر مالی تأمین کنند، برایش منزلی بگیرند و او به این کار مشغول باشد. مرحوم حاجآقای امینی، پدربزرگ مادری ما و همینطور حاجآقای سلامتی، شوهرخواهر حاجآقای امینی که هر دو در پایین خیابان حجره داشتند، از افرادی بودند که این پیشنهاد و درخواست را به مرحوم سیدمحمد عرب دادند.»
رهبر معظم انقلاب نیز از محضر یکی از شاگردان سیدمحمد عرب به نام آخوند ملاعباس بهره بردهاند. ایشان اشاراتی در اینباره داشته و در بخشی از خاطرات خود گفتهاند: «یک روز استاد اول ما در تلاوت قرآن به ما گفت: «شما دیگر به مرحلهای رسیدهاید که من نمیتوانم به شما درس بدهم و بیشتر از این شما را جلو ببرم.» به ما توصیه کرد که پیش استاد او -مُلا عباس- برویم که در سن هفتادسالگی در صحن حرم رضوی تدریس میکرد. نزد او کتاب تجوید را خواندیم که به فارسی است و تألیف سیدمحمد عربزعفرانی. این سیدمحمد، عرب و ساکن مشهد بود که استاد مُقری ما -مُلاعباس- هم شاگرد او بوده است. پس از چند ماه شاگردی، حاج رمضان گفت که ترقی کردهاید و دیگر نمیتوانم به یادگیری بیشتر شما کمک کنم. استاد بعدی ملاعباس، بزرگترین استاد قرائت قرآن مشهد، شاگرد سیدمحمد عرب زعفرانی، مؤسس علم قرائت در مشهد بود.
ملاعباس شال خراسانی سفید رنگی به سر میبست، عبا به دوش میانداخت و ریش بلندی داشت. چهرهای شبیه افغانها داشت. جلسه قرآن او در یکی از اتاقهای بالای صحن کهنه برپا میشد، مگر ماههای رمضان که به ایوان روبهروی ایوان حصیربافهای مسجد گوهرشاد منتقل میشد. یکی از خصوصیات این جلسه آداب ورود و خروج به آن بود. از در که وارد میشدیم باید میگفتیم سلام علیکم، از در هم که خارج میشدیم، برای خداحافظی باید میگفتیم سلام علیکم. هیچ خداحافظ نمیگفت. شاگردها پشت رحلهایی که دور اتاق چیده شده بود مینشستند. روی رحلها فقط یک نوع قرآن بود و آن قرآن چاپ بمبئی بود؛ قرآنهای رحلی بزرگ، با کاغذ نازک و خط هندی. الان هم با آن رسمالخط خیلی مأنوس هستم و خوشم میآید. شاید بتوان گفت قرآنهای هندی جزو صحیحترین قرآنها هستند. قرآنهای مصری و هندی هر دو صحیح هستند. برخلاف قرآنهای ایرانی که غلط زیادی داشتند.»
پس از انقلاب فعالیتهای قرآنی رشد چشمگیری میکند و جلسات متعددی در جایجای کشور برگزار میشود. مشهد نیز سرسلسله این فعالیتها بود و قاریان متعددی از مشهد در مسابقات بینالمللی ایران، مالزی و دیگر کشورهای اسلامی صاحب عنوانهای برتر شدند و هنوز نیز این مسیر درخشان ادامه دارد و قاریان متعددی از این شهر پربرکت سربرآوردهاند.»(حسینینژاد، امید. نگاهی به شکلگیری، تحول جلسات قرآن و پیشرفت تلاوت در مشهد قرن چهاردهم خورشیدی، شهرآرانیوز، ۱۵ فروردين ۱۴۰۲)
این تعالیم بهعلاوه نبوغ ذاتی سیدعلی در امر تلاوت قرآن، موجب آن میشود تا او در زمان تشرف آیتالله کاشانی و همچنین آیتالله نورالدین حسینی شیرازی، در استقبال از آنها با صوتی دلنشین قرآن تلاوت کند.
زندگی طلبگی ضیاءالدین
در بخش دیگری از مستند ضیاءالدین که به مقطع طلبگی سیدعلی در حوزه علمیه میپردازد، صحبت از دلخوشیهای او در کُنج حجرهای از حوزه علمیه به میان میآید که او اوقات خود را به جستجو برای یافتن موج رادیو قاهره و ... صرف میکند تا گوش خود را به شنیدن تلاوت قاریان مشهور مصری بسپارد.
یکی از قاریان مشهوری که سیدعلی را بیش از همه مسحور و مجذوب خود میسازد، شیخ مصطفی اسماعیل است؛ قاری مصری که در زمان خود به «اکبرالقراء» مشهور است. از آن پس تمام تلاش سیدعلی بر آن است تا در حد توان خود به تبلیغ و ترویج تلاوتهای این استاد مصری در مشهد همت گمارد.
این تلاش تا بدانجا ادامه پیدا میکند که سیدعلی به واسطه یکی از دوستانش به نام «سیدجعفر قمی» که قصد مسافرت به مصر را دارد، از او میخواهد تا مجموعهای کامل از نوارهای صوتی تلاوت شیخ مصطفی اسماعیل را هنگام مراجعت به مشهد با خود همراه بیاورد.
دوستداران مصطفی اسماعیل در مشهد
شهرت قاری همچون شیخ مصطفی اسماعیل در مشهد به واسطه اقدامی که وی انجام میدهد تا آن حد است که حتی امروزه اکثر قاریان مشهدی، ترجیح میدهند تا سبک تلاوتی «اکبرالقراء» را برای خود انتخاب کنند.
مستند ضیاءالدین در این قسمت، پای صحبت پیشکسوتان قرآنی همچون سیدمرتضی ساداتفاطمی، سیدجواد ساداتفاطمی و هاشم روغنی مینشیند. افرادی که از خلال اسناد و مدارک و بعضاً مشاهدات خود بر این قضایا صحه میگذارند.
بخشی از مستند ضیاءالدین | آیتالله خامنهای، معرف اکبرالقراء در ایران