به گزارش مبشرین، سیدحسن مهدیخانی سروجهانی، دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا از قزوین، اظهار کرد: حضرت عباس(ع) شخصیت و مقام بسیار والایی دارند و برخی بزرگان به‌خاطر شجاعت، تقوا، ایثار و فداکاری ایشان، گفته‌اند هرچند حضرت مقام عصمت ندارند ولی جایگاهشان کمتر از مقام عصمت نیست.
وی ادامه داد: اطلاعات ما درباره حضرت عباس(ع) بیشتر پیرامون فداکاری و نقش حضرت در عاشورا و واقعه کربلاست. واقع امر این است که اطلاع چندانی از زندگانی حضرت پیش از قیام عاشورا در دست نیست؛ اخبار و اطلاعات مشهور، اغلب در آثار سده‌های اخیر مطرح شده است و در منابع دست اول و اصیل که در سده‌های نخستین تألیف شده، اطلاعات چندانی وجود ندارد.
عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد قزوین خاطرنشان کرد: منابع دست اول که به شرح حال و شخصیت حضرت ابوالفضل(ع) پرداخته‌اند، یکی کتاب «سرالسلسله العلویه» از ابی نصر بخاری از علمای قرن چهارم هجری و دیگری «عُمْدَه ألطّالِب فی أنْسابِ آلِ أبی‌طالب» از اِبْن‌ِ‌عِنَبه از علمای سده هشتم هجری است؛ احتمالاً منبع «اِبْن‌ِ‌عِنَبه» نیز کتاب ابی‌نصر بخاری بوده است. در این دو اثر بسیار کوتاه به زندگانی حضرت عباس اشاره شده است. همان‌طور که مشهور است، حضرت علی(ع) از بردارش، عقیل که نسب‌شناس بود خواستند همسری را شناسایی کنند که از لحاظ اصل و نسب قوی و شجاع باشد؛ بنابراین عقیل ام‌البنین(س) را به حضرت علی(ع) پیشنهاد کرد.
وی تصریح کرد: در سال تولد حضرت ابوالفضل(ع) منابع اختلاف دارند، زمان شهادت حضرت علی(ع) سن حضرت عباس(ع) از ۱۴ تا ۱۸ سال ذکر شده است. البته قول مشهور آن است که تولد حضرت در سال ۲۶ هجری بوده است.
مهدیخانی توضیح داد: در منابع به حضور حضرت عباس(ع) در جنگ صفین اشاره شده است؛ این جنگ در سال ۳۷ هجری اتفاق افتاد. گفته شده حضرت عباس(ع) جزو دسته‌ای بود که مالک اشتر آن را فرماندهی می‌کرد. برخی منابع متأخر در قرن ۱۳ و ۱۴ هجری از کشته شدن شخصی به نام «ابن شعثا» از جنگاوران نامی شام و سپاه اموی به دست حضرت عباس(ع) خبر داده‌اند. برخی منابع متأخر آورده‌اند که هفت پسر «ابن شعثا» نیز به دست حضرت عباس(ع) کشته شده است. اگر تولد حضرت را بر اساس قول مشهور سال ۲۶ هجری بدانیم، بایستی حضرت در صفین ۱۱ ساله بوده باشد؛ بنابراین کشته شدن ابن شعثا و پسرانش توسط ایشان قابل تأمل است.
وی اشاره کرد: در منابع متأخر آمده است، در دوران حکومت ۶ ماهه امام حسن(ع) و درگیری و سپس صلح آن حضرت با معاویه، حضرت عباس(ع) در کنار امام حسن(ع) بودند، اما از جزئیات آن در منابع تاریخی سخنی نرفته است. البته با توجه به مرکزیت کوفه در زمان حکومت امام علی(ع) و حضور حضرت عباس(ع) در کوفه همراهی آن حضرت با امام حسن(ع) دور از ذهن نیست.
پژوهشگر بنیاد دائره‌المعارف نهج‌البلاغه بیان کرد: در منابع اولیه در خصوص تشکیل خانواده و فرزندان حضرت عباس(ع) اشاراتی شده است؛ آن حضرت با یکی از بنی‌هاشم وصلت کرد؛ همسرشان به اسم «لبابه»، دختر عبدالله‌بن‌عباس یا عبیدالله‌بن‌عباس، عموی پیامبر(ص) بود.
وی تشریح کرد: در خصوص فرزندان حضرت عباس(ع) در منابع اختلاف هست و وجود سه و چهار فرزند ذکر شده است حتی در نام فرزندان نیز اختلاف وجود دارد؛ در منابع از فضل، حسن و قاسم به عنوان پسران حضرت و نیز یک دختر یاد شده است. در زیارت اربعین حضرت عباس (ع) با کنیه ابوالقاسم خطاب شده که این کنیه به سبب فرزندش قاسم است. در منابع دیگر از فرزندی به نام «محمد» نیز یاد شده است. گفته شده «محمد» و «قاسم» در واقعه کربلا حضور داشتند و همراه حضرت(ع) به شهادت رسیدند. یکی از فرزندان حضرت عباس (ع) «عبیدالله» نام داشت او با یکی از دختران امام سجاد(ع) ازدواج کرد و نسل حضرت عباس به واسطه او ادامه یافت، در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی از شخصیت‌هایی به‌عنوان شاعر، قاضی و عارف یاد شده که از نسل عبیدالله بودند.
مهدیخانی گفت: در «الخصال» شیخ صدوق آمده، بعد از شهادت حضرت عباس(ع) و واقعه عاشورا وقتی امام سجاد(ع)، عبیدالله بن عباس را دیدند در مورد شأن، جایگاه و مقام حضرت عباس(ع) نکاتی را مطرح کردند و فرمودند «همانا حضرت عباس(ع) نزد خداوند تبارک و تعالی، منزلتی دارد که در روز قیامت، همه شهیدان نسبت به آن غبطه می‌خورند». همچنین امام سجاد(ع) فرمودند «خداوند عمویم عباس را رحمت کند که ایثار کرد و خود را به سختی افکند و در راه برادرش جانبازی کرد، تا آن‌که دست‌هایش از پیکر جدا گردید. آن‌گاه خداوند به‌جای آن‌ها دو بال به وی عطا فرمود که در بهشت همراه فرشتگان پرواز کند، همان‌سان که برای جعفر طیار قرار داد».
وی بیان کرد: ابی نصر بخاری و اِبْن‌ِ‌عِنَبه روایتی از امام صادق(ع) درباره فضائل حضرت عباس(ع) نقل کرده‌اند، که آن حضرت فرمودند «عموی ما عباس(ع) دیده‌ای تیزبین و ایمانی استوار داشت. همراه حسین(ع) جهاد کرد و از امتحان سرافراز بیرون شد و سرانجام به شهادت رسید»؛ بنابراین حضرت عباس(ع) با صفت نافذالبصیره و قوی‌الایمان معرفی شده است.
پژوهشگر بنیاد دایرةالمعارف اسلامی تصریح کرد: نوع ایثار و فداکاری حضرت عباس(ع) در واقعه عاشورا و دفاع جانانه آن حضرت از امام حسین(ع) و اهل بیت پیامبر(ص) نشان می‌دهد که آن حضرت قبل از واقعه عاشورا، تحت تأثیر تربیت در دامن حضرت علی(ع) و همراهی با امام حسین(ع) از بصیرت عمیق، ایمان قوی و مقام والا برخوردار بوده که در عاشورا به منصه ظهور درآمده است.
وی تأکید کرد: نحوه شهادت حضرت عباس(ع) و جانبازی و از خودگذشتگی آن حضرت در روز عاشورا سبب شده در دوره‌های بعدی شخصیت حضرت حالت اسطوره‌ای پیدا کند و همین مسئله باعث شده تا کشف حقیقت شخصیت حضرت دشوار شود.
این استاد دانشگاه گفت: مورخان متقدم مانند طبری، بلاذری و شیخ مفید به جزئیات شهادت آن حضرت که امروزه مطرح می‌شود نپرداخته‌اند. اغلب اطلاعات مبتنی بر آثاری است که در سده ۱۳ و ۱۴ هجری نوشته شده‌اند. متأسفانه اطلاعات زیادی راجع به زندگانی حضرت عباس(ع) پیش از واقعه عاشورا در دست نیست و پژوهش‌های دقیق علمی نیز صورت نگرفته است؛ در دایرةالمعارف‌هایی مانند دایرةالمعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه جهان اسلام که به برکت انقلاب اسلامی با رویکرد علمی راه‌اندازی شده‌اند نیز هنوز مقاله‌ای درباره حضرت عباس(ع) منتشر نشده است.
مهدیخانی در پایان متذکر شد: امید می‌رود از طریق تحقیقات علمی و با بررسی برخی نسخ خطی و آثاری که هنوز تصحیح و منتشر نشده‌اند بتوان اطلاعات جدیدتری از زوایای مختلف شخصیت حضرت عباس(ع) به دست آورد.